احادیث درباره علم چهل حدیث درباره علم و دانش از پیامبر اکرم ص

۱- من طلب العلم تکفّل اللَّه برزقه؛ هر که علم جوید خدا عهده دار روزی او شود.

۲- منهومان لا یشبعان: طالب العلم و طالب المال؛ دو گرسنه اند که سیری نپذیرند طالب علم و طالب مال. ۳- مثل الّذی یتعلّم العلم فی صغره کالنّقش علی الحجر و مثل الّذی یتعلّم العلم فی کبره کالّذی یکتب علی الماء؛ حکایت کسی که در کوچکی علم آموزد چون نقش بر سنگ است حکایت کسی که در بزرگی علم آموزد چون کسی است که بر آب نویسد.

۴- مثل الّذی یتعلّم العلم ثمّ لا یحدّث به کمثل الّذی یکنز الکنز فلا ینفق منه؛ حکایت کسی که علم آموزد و از آن سخن نکند چون کسی است که گنجی نهد و از آن خرج نکند.

۵- ما من خارج خرج من بیته فی طلب العلم إلّا وضعت له الملائکه أجنحتها رضا بما یصنع حتّی یرجع؛ هر که از خانه خویش به طلب دانش بیرون شود فرشتگان به سبب رضایتی که از رفتار او دارند بالهای خویش برای وی بگسترند تا باز گردد.

۶- ما خرج رجل من بیته یطلب علما إلّا سهل اللَّه له طریقا إلی الجنّه؛ هر کس از خانه خویش به جستجوی علمی برون شود خدا برای وی راهی بسوی بهشت بگشاید.

۷- ما تصدّق النّاس بصدقه أفضل من علم ینشر؛ هیچ صدقه ای که مردم دهند از علمی که منتشر شود بهتر نیست.

۸- ما أتی اللَّه عالما علما إلّا أخذ علیه المیثاق أن لا یکتمه؛ خدا به عالمی علم نداده مگر آنکه از او پیمان گرفته که علم خویش را نهان ندارد.

۹- ما استرذل اللَّه عبدا إلّا حطّ عنه العلم و الأدب؛ خدا بنده ای را پست نشمارد مگر آنکه علم و ادب را از او فرو گذارد.

۱۰- لا یشبع عالم من علمه حتّی ی منتهاه الجنّه؛ عالم از علم خویش سیر نگردد تا سرانجام به بهشت رسد.

۱۱- لیس منّی إلا عالم أو متعلّم؛ هیچ کس از من نیست به جز دانشمند یا دانش آموز.

۱۲- لیس من أخلاق المؤمن التّملّق و لا الحسد إلّا فی طلب العلم؛ تملق و حسد بر مؤمن روا نیست مگر در طلب علم.

۱۳- لوکان العلم معلّقا بالثّریّا لتناوله قوم من أبناء فارس؛ اگر علم به ثریا آویخته بود، گروهی از فرزندان فارس بدان می رسیدند.

۱۴- لو خفتم اللَّه تعالی حقّ خیفته لعلمتم العلم الّذی لا جهل معه، و لو عفتم اللَّه تعالی حقّ معرفته الت لدعائکم الجبال؛ اگر از خدا چنانچه شایسته ترسیدن از اوست، ترس داشتید علمی که به جهل آمیخته نیست نصیبتان می شد و اگر خدا را چنان که شایسته شناختن اوست، می شناختید به دعای شما کوهها جابجا می شد.

۱۵- لکلّ شی ء طریق و طریق الجنّه العلم؛ هر چیزی راهی دارد و راه بهشت دانش است.

۱۶- کلّ علم وبال یوم القیامه إلّا من عمل به؛ همه علم ها روز قیامت وبال است مگر علمی که بدان عمل کنند.

۱۷- کلّ صاحب علم غرثان إلی علم؛ هر دانشمندی گرسنه علم دیگر است.

۱۸- کفی بالمرء علما أن یخشی اللَّه و کفی بالمرء جهلا أن یعجب بنفسه؛ در علم مرد همین بس که از خدا ترسد و در جهل مرد همین بس که مفتون خویش باشد.

۱۹- کاتم العلم یلعنه کلّ شی ء حتّی الحوت فی البحر و الطّیر فی السّماء؛ همه چیز حتی ماهی دریا و مرغ هوا نهان کننده علم را لعنت کنند.

۰- قلیل العمل ینفع مع العلم و کثیر العمل لا ینفع مع الجهل؛ عمل اندک با علم سودمند افتد و عمل بسیار با جهل سود ندهد.

۲۱- فضل العلم أفضل من فضل العباده؛ فضیلت علم بیشتر از فضیلت عبادت است.

۲۲- الغدّ و الرّواح فی تعلیم العلم أفضل عند اللَّه من الجهاد؛ صبح و شب در کار تعلیم علم به سر بردن نزد خدا از جهاد بهتر است.

۲۳- العلم و المال یستران کلّ عیب و الجهل و الفقر یکشفان کلّ عیب؛ علم و مال هر عیبی را بپوشاند و جهل و فقر هر عیبی را نمایان کند.

۲۴- العلم میراثی و میراث الأنبیاء من قبلی؛ علم میراث من و میراث پیامبران پیش از من است.

۲۵- العلم علمان: فعلم فی القلب فذلک العلم النّافع، و علم علی اللّسان فذلک حجّه اللَّه علی ابن آدم؛ علم دو علم است علمی که در قلب است و علم نافع همین است و علمی است که بر زبان است و او حجت خدا بر فرزند آدم است.

۲۶- العلم خزائن و مفتاحها السّؤال فسلوا یرحمکم اللَّه فإنّه یوجر فیه أربعه: السّائل و المعلّم و المستمع و المحبّ لهم؛ علم گنجینه هاست و کلید آن پرسش است بپرسید تا خدا بر شما رحمت آرد که خدا در کار علم چهار کس را پاداش می دهد پرسنده و آموزگار و شنونده و کسی که دوستدار ایشان است.

۲۷- العلم حیاه الإسلام و عماد الإیمان و من علم علما أتم اللَّه له أجره و من تعلّم فعمل علّمه اللَّه ما لم یعلم؛ علم حیات اسلام و ستون ایمان است و هر که علمی بیاموزد خدا پاداش او را کامل کند و هر که تعلیم گیرد و عمل کند خدا آنچه نمی داند به او تعلیم دهد.

۲۸- العلم أفضل من العمل و خیر الأعمال أوسطها؛ علم از عبادت افضل است و بهترین عملها عملی است که معتدل تر است.

۲۹- العلم أفضل من العباده و ملاک الدّین الورع؛ علم از عبادت بهتر است و اساس دین ترس خداست.

۳۰- العالم إذا أراد بعلمه وجه اللَّه تعالی هابه کلّ شی ء و إذا أراد أن یکثر به الکنوز هاب من کلّ شی ء؛ عالم اگر از علم خویش رضای خدا خواهد همه چیز از او بترسد و اگر خواهد به وسیله آن گنجها بیندوزد از همه چیز بترسد.

۳۱- علم لا ینفع کنز لا ینفق منه؛ علمی که سود ندهد گنجی است که ازآن انفاق نکنند.

۳۲- علیک بالعلم فإنّ العلم خلیل المؤمن و الحلم وزیره و العقل دلیله و العمل قیّمه و الرّفق أبوه و اللّین أخوه و الصّبر أمیر جنوده؛ علم جوئید که علم یار مؤمن است و بردباری وزیرش و عقل دلیل اوست و عمل سرپرست او و ملایمت پدر او و مدارا برادر اوست و صبر امیر سپاهیان اوست.

۳۳- علّموا و لا تعنفوا فإنّ المعلّم خیر من المعنف؛ تعلیم دهید و خشونت مکنید که آموزگار بهتر از خشونت گر است.

۳۴- علّموا و یسّروا، و لا تعسّروا و بشّروا و لا تنفّروا و إذا غضب أحدکم فلیسکت؛ تعلیم دهید و سهل گیرید و سخت مگیرید گشاده رویی کنید و خشونت مکنید و چون یکی از شما خشمگین شود، خاموش ماند.

۳۵- علم لا ینفع ککنز لا ینفق منه و علی کلّ شی ء زکاه و زکاه الجسد الصّیام؛ علمی که سود ندهد چون گنجی است که از آن خرج نکنند و هر چیزی زکاتی دارد و زکات تن روزه داشتن است.

۳۶- عالم ینتفع بعلمه خیر من ألف عابد؛ دانشمندی که از علم او سود برند، از هزار عابد بهتر است.

۳۷- طلب العلم فریضه علی کلّ مسلم و مسلمه؛ جستن علم بر هر مرد مسلمان و هر زن مسلمان واجب است.

۳۸- طلب العلم فریضه علی کلّ مسلم و واضع العلم عند غیر أهله کمقلّد الخنازیر الجوهر و اللؤلؤ و الذهب؛ جستن علم بر هر مسلمانی واجب است و آن که علم را پیش نا اهلان نهد چنان است که گوهر و مروارید و طلا به گرازان آویزد.

۳۹

- طلب العلم ساعه خیر من قیام لیله و طلب العلم یوما خیر من صیام ثلاثه أشهر؛ ساعتی علم جستن بهتر از نمازگزاری یک شب است و روزی علم جستن بهتر از سه ماه روزه داری است.

۴۰- طلب العلم أفضل عند اللَّه من الصّلاه و الصّیام و الحجّ و الجهاد فی سبیل اللَّه عزّ و جلّ؛ جستن علم نزد خدا از نماز و روزه و حج و جهاد در راه خدا عز و جل بهتر است.

کتاب معراج السعادةشرافت و فضیلت علم و علماء

شرافت و فضیلت علم و علماء

و آیات و اخباری که در شرافت علم و فضیلت آن و وجوب تحصیل آن رسیده بیش از آن است که بتوان در یک مقام جمع نمود و لیکن ما بعضی از آنها را ذکرمی کنیم.

پروردگار عالم - جل شانه - می فرماید:

انما یخشی الله من عباده العلماء» (. فاطر، (سوره 35)، آیه 28.15.) یعنی: ازبندگان خدا علما از خدا می ترسند و بس».

و ایضا می فرماید:

هل یستوی الذین یعلمون و الذین لا یعلمون» ( زمر (سوره 39)، آیه 9).یعنی: آیاکسانی که عالم هستند و کسانی که عالم نیستند - در مرتبه - با یکدیگر مساوی هستند؟! - نه چنین است - ».

و باز می فرماید:

و تلک الامثال نضربها للناس و ما یعقلها الا العالمون» (. عنکبوت (سوره 29)، آیه 43.17.) یعنی: ما درقرآن مثالها از برای مردمان بیان می فرمائیم و نمی فهمند آنها را مگر اهل علم».

و باز می فرماید:

و من یؤت الحکمة فقد اوتی خیرا کثیرا» ( بقره (سوره 2)، آیه 269..) یعنی: هر که عطا کرده باشد به او علم و دانشمندی، به تحقیق که خیر بسیار به او اعطا کرده شده است».

و از حضرت رسول - صلی الله علیه و آله و سلم - مروی است که فرموده اند که:

علماء ورثه انبیاء هستند». ( کنز العمال، ج 10، ص 135، خ 28679.)( و کافی، ج 1، ص 32، ح 2. (از امام صادق - علیه السلام - ) و در حدیث دیگر است که فرمودند: خداوندا! رحمت کن خلفای مرا. بعضی عرض کردند: یا رسول الله کیستند خلفای تو؟ فرمودند: کسانی که بعد از من بیایند واحادیث و آداب مرا روایت کنند و به مردم برسانند» (. . بحار الانوار، ج 2، ص 144، ح 420

و نیز از آن حضرت مروی است که فرمودند: یا اباذر ساعتی نشستن در مجلسی که در آن گفتگوی علمی باشد بهتر است در نزد خدا، و محبوب تر است از بیداری هزارشب، که در هر شبی هزار رکعت نماز خوانده شود، و محبوب تر است از هزار جهاد درراه خدا، و از دوازده هزار مرتبه ختم قرآن، و عبادت یک سال که روزهای آن را روزه بگیرند و شبهای آن را احیاء بدارند. و هر که از خانه خود بیرون رود به قصد اخذمساله ای از مسائل علمیه به هر قدمی که برمی دارد خداوند عالم می نویسد از برای اوثواب پیغمبری از پیغمبران، و ثواب هزار شهید از شهدای جنگ بدر، و به هر حرفی که از عالم بشنود یا بنویسد شهری در بهشت به او عطا می فرماید، و طالب علم را خدادوست می دارد، و ملائکه و پیغمبران او را دوست دارند، و دوست ندارد علم را مگراهل سعادت.

پس فرمودند: خوشا به حال طالبان علم، و نظرکردن به روی عالم بهتر است ازآزاد کردن هزار بنده و هر که دوست دارد علم را بهشت از برای او واجب است وداخل صبح و شام می شود با خوشنودی خدا و از دنیا نمی رود مگر اینکه از شراب کوثربنوشد و از میوه بهشت بخورد و در قبر کرم بدن او را نمی خورد و در بهشت رفیق خضر - علیه السلام - خواهد بود» ( (جامع الاخبار شعیری، ص 37 با تقدیم و تاخیر بعضی از جملات.

 و در بحار الانوار، ج 1، ص 203 قسمتی از حدیث را به صورت تقطیع ذکر نموده)

.

و از حضرت امیر المؤمنین - علیه السلام - مروی است که فرمودند: اگر مؤمنی بمیردو از او بماند ورقی که در آن مساله علمیه نوشته شده باشد آن ورق حجابی خواهد بودمیان او میان آتش، و به هر حرفی که در آن ورق نوشته باشد خداوند عالم شهری به اوعطا خواهد کرد که هفت برابر تمام دنیا باشد». بحار الانوار، ج 2، ص 144 ح 1. و امالی شیخ صدوق، باب 10، ص 40، ح 3. (ط بیروت)

و حضرت سید الساجدین - علیه السلام - فرمودند که: اگر مردم بدانند آنچه را که در طلب علم هست، هر آینه به طلب علم خواهند رفت اگر چه باید خونهای ایشان ریخته شود و به دریاها فروروند». (.22. کافی، ج 1، ص 35، ح 5

و از حضرت امام محمد باقر - علیه السلام - مروی است که فرمودند: عالمی که به علم خود عمل کند بهتر است از هفتاد هزار عابد». (. بحار الانوار، ج 2، ص 19، ذیل ح 5024.

و از امام جعفر صادق - علیه السلام - مروی است که فرمودند: اگر مردم فضیلت شناخت خدا را بدانند چشم نخواهند انداخت به متاع دنیا و نعمتهای آن، و دنیا در پیش ایشان کمتر خواهد بود از آنچه بر آن راه می روند که خاک باشد، و متنعم و متلذذخواهند شد به معرفت خدا مانند تلذذ کسی که همیشه در روضه های بهشت با اولیاء الله بوده باشد. به درستی که معرفت خدا انیس است از هر وحشتی، و رفیق است در هر تنهائی، و نور هر ظلمتی است، و قوت هر ضعیفی است، و شفای هر دردی است». (کافی، ج 8، ص 247، ح 347.25.

و از حضرت امام رضا - علیه السلام - روایت شده است که: آن حضرت از پدران خود روایت فرمودند که: حضرت رسول - صلی الله علیه و آله و سلم - فرمودند که: برهر مسلمی واجب است طلب علم، پس بطلبید علم را از جائی که مظنه آن را دارید وکسب کنید آن را از اهلش، به درستی که تعلیم گرفتن علم از برای خدا حسنه است. وطلب آن عبادت است. و ذکر کردن آن با یکدیگر تسبیح پروردگار است. و عمل کردن به آن جهاد در راه خداست. و یاد دادن آن به کسی که نمی داند تصدق کردن است. ورسانیدن به اهلش تقرب به خداست، زیرا که به وسیله آن دانسته می شود مسائل حلال وحرام. و به وسیله آن روشن و ظاهر می شود راه بهشت. و آن انیس است در وحشت. ومصاحب و رفیق است در تنهائی و غربت. و همزبانی است در خلوت. و راهنما است درهر حالت. و سلاح است در مقابل دشمنان. و زینت است در نزد دوستان. و به سبب علم خدا مرتبه قومی را بلند می کند و ایشان را راهنمای مردم به سوی خیر می گرداند تا مردم متابعت آثار ایشان را کنند و اقتدا به افعال و اعمال ایشان نمایند. ملائکه رغبت می نمایند به دوستی و محبت ایشان و می گسترانند بر ایشان بالهای خود را. و هر خشک و تری از برای ایشان طلب آمرزش می کند، حتی ماهیان دریا و حیوانات صحرا. به درستی که به وسیله علم دلها از جهل زنده می شود. و دیده های بصیرت روشن می گردد.

و بدنهای ضعیف، قوی می گردد. و علم، بنده را می رساند به سر منزل اخیار، و مجالس ابرار، و به درجات بلند، و مراتب ارجمند در دنیا و آخرت. و ثواب ذکر علم، معادل ثواب روزه داشتن است. و درس دادن آن مقابل عبادت شبهاست. اطاعت پروردگار وعبادت او به وسیله علم می شود. و به سبب آن صله ارحام به جا آورده می شود، وشناخته می شود حلال و حرام. علم پیشرو و امام است، و عمل تابع آن. خدا الهام می کند علم را به اهل سعادت و محروم می سازد از آن ارباب شقاوت را پس خوشا به حال کسی که خدا او را از حظ علم محروم نگرداند». (بحار الانوار، ج 1، ص 171، ح 24